Ngày 24/01, Ủy ban nhân dân tỉnh Lai Châu đã ban hành Quyết định số 78/QĐ-UBND về việc phê chuẩn Bộ chữ dân tộc Hà Nhì tỉnh Lai Châu
Theo đó, Bộ chữ viết dân tộc Hà Nhì tỉnh Lai Châu bao gồm các chữ cái, dấu với quy tắc tương ứng chữ – âm như sau:
a. Chữ cái Bộ chữ viết Hà Nhì tỉnh Lai Châu bao gồm 27 chữ cái sau đây:
– Dạng viết thường: “a, b, c, d, đ, e, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u, ư, v, w, x, y, z”.
– Dạng viết in hoa: “A, B, C, D, Đ, E, G, H, I, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, U, Ư, V, W, X, Y, Z”.
Các chữ cái trên được sử dụng để ghi các âm vị đoạn tính trong hệ thống ngữ âm tiếng Hà Nhì, tương ứng với các phụ âm và nguyên âm tiếng Hà Nhì ở Lai Châu. Trong quy ước biểu thị các âm vị tiếng Hà Nhì, các chữ cái trên có thể đứng một mình hoặc được kết hợp với một chữ cái khác để tạo thành các con chữ trong bộ chữ Hà Nhì tỉnh Lai Châu. Đáng chú ý là trong số 27 chữ cái nêu trên, chỉ có 25 con chữ “a, b, c, d, đ, e, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u, ư, x, y, z” được sử dụng (độc lập hoặc kết hợp) trong việc biểu thị các âm vị tiếng Hà Nhì tỉnh Lai Châu. Hai chữ cái “v, w” được dùng để ghi các từ vay mượn từ tiếng Việt và ngoại ngữ khác khi cần thiết.
b. Dấu Dấu trong bộ chữ viết Hà Nhì tỉnh Lai Châu bao gồm hai loại: Dấu ghi thanh điệu và dấu khác. Dấu ghi thanh điệu bao gồm 03 dấu:
– Dấu huyền “ ˋ ” được đặt bên trên con chữ.
– Dấu sắc “ ˊ ” được đặt bên trên con chữ.
– Dấu nặng “ ̣” được đặt bên dưới con chữ. Dấu khác bao gồm dấu câu và các một số dấu khác: – Dấu chấm câu được đặt ở cuối câu trần thuật: “.”
– Dấu chấm hỏi được đặt ở cuối câu hỏi: “?”
– Dấu chấm than được đặt ở cuối câu cảm thán hoặc câu cầu khiến: “!”
– Dấu phẩy được dùng để phân tách các từ, thành phần câu, thành phần chú thích khi cần thiết: “,”
– Các dấu khác, bao gồm dấu hai chấm “:”, dấu chấm phẩy “;”, dấu ngoặc đơn “()”, dấu ngoặc kép “”, dấu ngoặc vuông “[]”, dấu gạch ngang “-”, dấu chấm lửng “…”
c. Quy tắc sử dụng các con chữ trong bộ chữ viết Hà Nhì tỉnh Lai Châu để ghi các âm vị trong hệ thống ngữ âm tiếng Hà Nhì tỉnh Lai Châu.
Bảng quy tắc tương ứng chữ – âm tiếng Hà Nhì ở Lai Châu trình bày ở trên có một số điểm đáng lưu ý như sau:
Thứ nhất, âm tiếng Hà Nhì được thể hiện bằng kí hiệu phiên âm theo tiêu chuẩn của Hội ngữ âm học quốc tế (IPA).
Thứ hai, nguyên âm /i/ khi đứng sau phụ âm đầu /Ɂ/ thì sẽ được thể hiện bằng con chữ “y”. Các trường hợp còn lại được thể hiện bằng “i” (xem các ví dụ ở dòng số 35 trong bảng trên).
Thứ ba, phụ âm /j/ khi đứng ở vị trí âm đệm được thể hiện bằng con chữ “i”. Khi đứng ở vị trí âm đầu thì được thể hiện bằng con chữ “j” (xem các ví dụ ở dòng số 33 trong bảng trên).
Thứ tư, các ví dụ đi kèm dấu * thể hiện tiếng Hà Nhì ở Sì Lở Lầu, Huổi Luông.
Thanh Huyền
